Đổi mới-mở cửa và kiến trúc lâu đài
Việc xây dựng các công trình nhà ở gần như diễn ra liên tục, đặc biệt là tại đô thị lớn. Vì vậy, kiến trúc nhà ở dễ dàng cập nhật những phong cách mới và định hình xu hướng kiến trúc cho một thời kỳ.
Dựa vào kiến trúc của những ngôi nhà chúng ta có thể phần nào “đọc vị” được bối cảnh kinh tế-xã hội của một giai đoạn. Nhìn lại các xu hướng kiến trúc nhà ở đã định hình tại Việt Nam, không thể bỏ qua những ngôi nhà trang trí kiểu phương Tây, một phong cách thịnh hành vào cuối thập niên 80 đến những năm 2000. Đây là xu hướng được định hình trong bối cảnh xã hội chuyển giao từ thời kỳ bao cấp sang kinh tế thị trường. Câu chuyện của giai đoạn kiến trúc này cung cấp cái nhìn bao quát về việc một xu hướng nhà ở sẽ được định hình như thế nào? Câu trả lời từ quá khứ sẽ là một phản chiếu khả dĩ về quy luật hình thành các xu hướng nhà ở trong tương lai.
Góc nhìn mới, nhu cầu mới tạo ra xu hướng mới
Góc nhìn mới và nhu cầu mới có thể xem là hai yếu tố định hình một xu hướng nhà ở. Điều này hiện ra tương đối rõ nét vào những năm cuối thế kỷ 20 tại Việt Nam. Nổi bật vào thời gian đó là kiểu nhà ở trang trí bằng các chi tiết cổ điển phương Tây.
Nghiên cứu của cô Caroline Herbelin giảng viên đại học Toulouse II-Jean Jaurès đăng trên tập san khoa học ABE Journal số tháng 3-20131 là một trong những nghiên cứu hiếm hoi của các học giả phương Tây về xu hướng kiến trúc này. Trong nghiên cứu của mình, cô Caroline cho rằng xu hướng nhà ở trang trí bằng các chi tiết cổ điển Châu Âu bắt đầu nở rộ từ sau thời kỳ Đổi Mới. Thông qua việc phỏng vấn chủ nhân của các ngôi nhà này, nghiên cứu đã cho thấy nguyên do chính trong việc lựa chọn phong cách cho nhà ở lúc bấy giờ. Cụ thể, mục đích phổ biến nhất cho việc trang hoàng nhà cửa bằng các chi tiết cổ điển là để chứng tỏ chất lượng công trình. Đa phần chủ nhà đều quan tâm nhiều hơn tới sự tân tiến và vững chắc của kết cấu mà ít suy tư về phong cách của ngôi nhà. Vì thế, khi mà các mẫu biệt thự cổ điển Châu Âu thường xuyên xuất hiện trong quảng cáo của những công ty xây dựng thời kỳ đó, thì việc lựa chọn kiểu nhà với mái vòm và các thức cột cổ điển cũng là một cách bảo chứng về chất lượng xây dựng. Điều đó vô hình trung tạo ra một góc nhìn mới về hình ảnh ngôi nhà chất lượng cao.
Bên cạnh đó, sự hình thành của những nhu cầu mới cũng được xem là yếu tố định hình một xu hướng nhà ở. Việc giao thương tự do với phương Tây và trải nghiệm xuất ngoại của các cá nhân lúc bấy giờ có thể xem là nguyên nhân xuất hiện nhà ở trang trí kiểu Châu Âu.
Những năm 90 thường được xem là thời kỳ bùng nổ của kinh tế Châu Á nhờ vào thị trường tự do toàn cầu. Điều này dẫn đến sự phủ sóng của kiến trúc phương Tây lên thị trường bất động sản tại châu lục này. Trong cuốn sách Culture and Privilege in Capitalist Asia (Văn hóa và đặc quyền trong giới tư bản Châu Á) do nhà xã hội học Michael Pinches chủ biên và xuất bản năm 1999 đã mô tả những nhu cầu mới về bất động sản tại Châu Á : “Những người giàu mới nổi lúc bấy giờ thường đến Nhật để nghỉ lễ, một số điểm đến phổ biến nhất của họ là Tokyo Disneyland và các công viên giải trí như Puroland, nơi họ sẽ được sống như một phần của Châu Âu trung cổ.”2Còn thị trường bất động sản Hongkong thì “tràn ngập các quảng cáo đầy màu sắc về biệt thự Châu Âu, đài phun nước, vườn cảnh đến từ các chủ đầu tư tại Quảng Đông.”3. Việc giao thương, di chuyển tự do đã mang đến cho các nước Châu Á những nhu cầu mới và thị hiếu mới về kiến trúc. Việt Nam không thể nằm ngoài xu hướng này. Điều đó có thể tìm thấy trong nghiên cứu của Heinz Schütte đăng trên tạp chí Moussons năm 2009 4. Nghiên cứu kể về việc xây nhà của ông Tân, một người từng học tập và làm việc ở Đông Đức. Từ những trải nghiệm về cuộc sống tại Châu Âu của mình, ông Tân trở về nước và xây dựng ngôi nhà mơ ước tại Hà Nội lấy cảm hứng từ một trong những tượng đài của Paris là l'Hôtel des Invalides. Ngày nay, một số kiến trúc nhà ở mô phỏng theo kiểu cổ điển phương Tây vẫn còn được nhìn thấy tại các dự án lớn ở Việt Nam. Nhà ở trang trí kiểu cổ điển phương Tây có thể xem là một trong những xu hướng được định hình sớm nhất và có ảnh hưởng kéo dài nhất trong kiến trúc nhà ở tại Việt Nam từ sau thời kỳ Đổi Mới. Các nghiên cứu kể trên phần nào cho thấy ảnh hưởng của việc thay đổi góc nhìn và nhu cầu sống dẫn đến sự xuất hiện của một xu hướng nhà ở.
Nhìn về tương lai
Mặc dù vẫn còn khá sớm để kết luận xu hướng nhà ở nào đã được xác lập trong bối cảnh hiện nay, nhưng một vài chỉ dấu về nhu cầu mới và góc nhìn mới cũng đã bắt đầu xuất hiện.
Các vấn đề về tài nguyên môi trường và sức khỏe trở nên nổi bật và có tác động trực tiếp đến kiến trúc nhà ở. Người trẻ bắt đầu quan tâm nhiều hơn đến các vấn đề về biến đổi khí hậu và có nhu cầu giảm thiểu dấu chân carbon (*) trong quá trình xây dựng. Bên cạnh đó, yếu tố sức khỏe cũng được đặt lên hàng đầu, những công trình nhà ở cao cấp đã bắt đầu ưu tiên các loại vật liệu có nồng độ phát thải Formaldehyde (**) thấp, thay thế cho các vật liệu thông thường.
Sự đa dạng trong xu hướng nhà ở ngày nay có lẽ bắt nguồn từ khả năng tiếp cận thông tin. Nếu như trước đây chủ đầu tư của những năm 80 chỉ có thể tiếp cận được hình ảnh nhà ở kiểu cổ điển Châu Âu thì giờ đây việc lựa chọn kiểu dáng cho nhà ở đã trở nên phong phú hơn bao giờ hết.
Bức tranh đa dạng trong xu hướng nhà ở tại Việt Nam hiện nay có thể xem là kết quả từ sự nỗ lực miệt mài của giới truyền thông kiến trúc trong hơn 40 năm qua. Cái đẹp và những quan điểm mới trong và ngoài nước đã được mang đến với đại chúng thông qua sách, báo hay tạp chí. Việc tham khảo các xu hướng thiết kế và hình ảnh nhà đẹp vẫn là nhu cầu quan trọng khi làm nhà. Vì vậy những thông tin chuyên môn có chất lượng vẫn sẽ đóng vai trò then chốt trong quá trình định hình xu hướng nhà ở tương lai.
Bài viết đăng trên tạp chí kiến trúc Nhà Đẹp số tháng 4-2023
Cảm ơn bạn đã dành thời gian. Subscribe (free) để khi có bài thì substack sẽ tự động gửi bản đầu tiên ngay qua e-mail của bạn.
Chú thích
(*) Dấu chân Carbon (Carbon footprint): Tổng lượng mức độ của khí thải nhà kính xuất phát từ quá trình sản xuất, sử dụng các sản phẩm công nghiệp hoặc dịch vụ của con người
(**) Formaldehyde: là một chất hóa học có tính kết dính cao, giúp tăng cường độ cứng, bên cạnh đó còn có tác dụng chống mối mọt, ăn mòn và giữ hình thái khiến cho các tấm ván gỗ được rắn chắc.
Herbelin, C. (2013). What is “French style”? questioning genealogies of “western looking” buildings in Vietnam. ABE Journal, (3). https://doi.org/10.4000/abe.392
Pinches, M. (1999). Culture and privilege in Capitalist Asia. Routledge. Trang 27-29
Pinches, M. (1999). Culture and privilege in Capitalist Asia. Routledge. Trang 27-29
Schütte, H. (2009). Aspects architecturaux de la transformation de HÀ nội après le Đổi Mới (1986) : Contradictions, phantasmes, Espoirs. Moussons, (13-14), 185–204. https://doi.org/10.4000/moussons.935