Nhà nhỏ đô thị và giải pháp của người Nhật (Phần 1)
Những ngôi nhà ở đô thị với diện tích khiêm tốn thường xuyên xuất hiện trong các thảo luận về kiến trúc đương đại Nhật Bản. Nhóm công trình này đặt ra bài toán về chất lượng sống ở các khu đất chật hẹp trong đô thị, nhiều văn phòng kiến trúc tại Nhật đã tham gia và đưa ra các giải pháp bất ngờ. Chẳng hạn công trình Garden & House, một ngôi nhà vỏn vẹn bốn mét ngang tám mét dài lọt thỏm giữa các khối nhà 30 tầng, đã được KTS Kazuyo Sejima và Ryue Nishizawa thiết kế như một khu vườn đa tầng với các bản sàn “lơ lửng” nơi những căn phòng được bảo vệ bởi nhiều cây xanh lớn. Một ví dụ khác là ngôi nhà siêu nhỏ với mặt bằng hình vuông mỗi chiều chỉ bốn mét bên cạnh bờ biển Hyogo do KTS Tadao Ando thiết kế, nơi có các không gian chức năng được sắp xếp vừa vặn theo chiều cao và mở tầm nhìn rộng lớn hưởng trọn vẻ đẹp của vịnh biển ngoại ô Kobe.
Những ngôi nhà nhỏ đương đại tại Nhật Bản không chỉ dừng lại ở mức cung cấp đủ chỗ ở mà đã tiến xa hơn để trở thành nơi tận hưởng cuộc sống với vườn cây trên cao và những căn phòng nhiều ánh sáng tự nhiên. Chúng cũng là các tham chiếu có giá trị khi bàn về thiết kế nhà ở với diện tích khiêm tốn.
Nhà nhỏ- ”đặc sản” đô thị Nhật
Năm 2001, văn phòng kiến trúc tại Nhật - Atelier Bow-wow đã công bố một nghiên cứu về những kiến trúc nhỏ ở Tokyo. Công trình nghiên cứu được đặt tên Pet Architecture (kiến trúc thú cưng) và theo như giải thích của tác giả, hình ảnh thú cưng là sự liên tưởng dựa trên quy mô siêu nhỏ của những công trình này 1. Pet architecture có thể xem là đặc trưng của đô thị lớn tại Nhật Bản khi mà di sản đô thị thời hậu chiến (1945-1975) và thời kỳ bong bóng kinh tế (1975-1995) tạo ra những khuôn đất rất nhỏ. Vào cuối thời bong bóng kinh tế, khi giá bất động sản đã trở nên dễ chịu, nhu cầu sở hữu đất tăng cao ở Tokyo đặc biệt là với các nhà đất nhỏ, thậm chí bé đến mức chỉ vỏn vẹn hai mét ngang 2. Sự gia tăng trong thanh khoản của nhóm bất động sản nhỏ vừa túi tiền đã kéo theo nhu cầu thiết kế và xây mới những ngôi nhà phù hợp với các khoảnh đất này. Với bối cảnh kinh tế-xã hội thuận lợi kể trên, không khó để hình dung sự đa dạng trong kiến trúc nhà ở nhỏ tại Nhật Bản. Thông qua việc đặt lại các vấn đề cơ bản liên quan tới tường, sàn và đồ nội thất, các kiến trúc sư đương đại Nhật Bản đã tạo ra những ngôi nhà tuy nhỏ nhưng không bị tối tắm và gò bó. Nhà nhỏ trong đô thị là bài toán khó cho người thiết kế, song cũng là cơ hội cho những giải pháp mới ra đời. Có nhiều thủ pháp được các kiến trúc sư tại Nhật áp dụng, trong đó có thể kể đến việc cơ cấu lại phòng trong nhà và sử dụng sàn hoặc đồ nội thất để tạo không gian.
Suy nghĩ lại về tường và phòng riêng
Tường và phòng đã thay đổi sâu sắc ngôi nhà của người Nhật. Nếu như những bức tường di động và các căn phòng đa chức năng với diện tích co giãn đã định hình ngôi nhà truyền thống Nhật Bản, thì ngôi nhà có phòng ăn, phòng khách và phòng ngủ được phân chia rạch ròi đã định hình kiểu gia đình hạt nhân tại đô thị Nhật Bản thời hậu chiến. Mô hình nhà ở mới cho các gia đình nhỏ ở đô thị khi đó được gọi tắt là nLDK với n là số phòng ngủ và LDK đại diện cho Livingroom (Phòng Khách), Dining (Phòng ăn) và Kitchen (Phòng bếp) 3. Cách gọi này nhấn mạnh vào sự ngăn chia trong kiến trúc nhà ở đô thị Nhật Bản và cho thấy sự thay đổi trong mối quan hệ chung và riêng trong nhà ở của người Nhật. Việc định đặt lại các không gian chung và riêng cũng tạo ra nhiều khác biệt lớn, nhất là với nhà ở nhỏ.
Ngôi nhà Bairin no le ở Tokyo do KTS Kazuyo Sejima thiết kế, là một ví dụ cho việc xét lại vấn đề chung-riêng trong nhà ở thông qua việc tái sắp đặt vị trí của tường và phòng. Các không gian riêng dành cho việc ngủ được ngăn chia với các khu vực chung bằng những bức tường mỏng, từ đó tạo ra các căn phòng vừa vặn với kích thước giường. Điều này đồng nghĩa với việc những hoạt động như học tập, đọc sách được đưa ra khỏi phòng ngủ và trả lại chức năng thuần túy đúng như tên gọi của không gian này. Với diện tích các phòng ngủ được nén tối đa, không gian chung như phòng ăn, phòng khách, phòng đọc sách trở nên lớn hơn thậm chí tạo ra được những khoảng thông tầng cho không gian chung và một khoảnh vườn trên cao trong một căn nhà nhỏ.
Mặc dù Bairin no le của Kazuyo Sejima là một ngôi nhà thiết kế theo mô hình nLDK với các không gian phòng khách, phòng ăn, phòng ngủ rạch ròi trên mặt bằng, thế nhưng không gian trong nhà lại gợi mở về một “gian phòng” chung như ở ngôi nhà Nhật truyền thống, nhờ vào hệ thống các ô mở giữa không gian chung và riêng. Thủ pháp này tạo ra một trải nghiệm mới trong một ngôi nhà nhỏ, gần như biến toàn bộ ngôi nhà thành “một căn phòng” rộng lớn nơi các thành viên luôn như bên cạnh nhau.
Việc gia giảm phòng riêng và hạn chế tường ngăn cũng được KTS Gō Hasegawa áp dụng cho nhà ở nhỏ tại Komazawa.
Với công trình này, kiến trúc sư cũng đã giảm tối đa diện tích chỗ ngủ nhường toàn bộ không gian còn lại cho các không gian phòng học, phòng khách, bếp và phòng ăn, những nơi diễn ra nhiều hoạt động trong ngày.
(Hết phần 1)
Bài viết được đăng trên tạp chí kiến trúc Nhà Đẹp số tháng 9-2022
Cảm ơn bạn đã dành thời gian. Subscribe (free) để khi có bài thì substack sẽ tự động gửi bản đầu tiên ngay qua e-mail của bạn.
White, M. (2007). Atelier Bow-Wow: Tokyo Anatomy. Archinect.com truy cập 14/8/2022
Hildner, C. (2012). Small Houses. De Gruyter.
Nuijsink, C. (2021). From ‘‘container’’ to ‘‘lifestyle:’’ Kazuyo Sejima, Sou Fujimoto and the destruction of the nuclear family box. Interiors, 11(2-3), 132-156.